Verslagen

Amsterdamse School

1 november 2022

Ondanks de onheilspellende weersvooruitzichten op de vooravond van deze excursie bleken de weergoden ons weer gunstig gezind. Weliswaar met een aardig briesje, maar ook met een weldadig zonnetje hebben we onze wandeling in de Spaarndammerbuurt in Amsterdam volbracht. Met 16 personen verzamelden we ons eerst in het museum Het Schip: het informatiecentrum over de bouwstijl Amsterdamse School. Daar ontmoetten we onze gids Nynke, die ons meenam op een 2 uur durende wandeling door de buurt.

Voor uw begrip is het noodzakelijk om een paar zaken te weten:

– In 1901 werd de 1^e woningwet door de 2^e kamer aangenomen. In die wet werd het particuliere belang in huisvesting aan banden gelegd; werd er een eind gemaakt aan de ellende van de krotwoningen, kwamen er eisen waaraan een woning moest voldoen (licht, beluchting, sanitair, stromend water, oppervlakte), vloeide er geld van Gemeente en Rijk naar de volkshuisvesting en kregen woningbouwverenigingen de ruimte om grote huisvestingsprojecten op te zetten. Via een bestemmingsplan van de gemeente werd het gebied tussen de houthavens in het zuiden en de spoorlijn Amsterdam – Haarlem in het noorden aangewezen als de plek om die te projecten te realiseren: de Spaarndammerbuurt.

– De verzuiling kende in de eerste decennia van de 20^e eeuw haar hoogtepunt. Zo waren er vele woningbouwverenigingen met een eigen signatuur: Protestantse, Rooms Katholieke, Socialistische en Liberale woningbouwverenigingen. En al die zuilen kregen hun eigen grote arbeidershuisvestingsproject in deze buurt. En dat is nu nog allemaal terug te zien; ze gaven alle een andere invulling aan de idealen waar ze voor stonden. Het zal geen verbazing wekken dat met name de socialistische woningen moesten bijdragen aan de verheffing van de arbeidersklasse.

Onze rondleiding startte op de binnenplaats van het museum. Daar is in een container een krotwoning, zoals Amsterdam er in de 19^e eeuw tienduizenden bezat, nagebouwd. Een gezin van 7 personen moest er leven op 30 m² : koud, vochtig (schimmel), geen stromend water, geen sanitair en geen enkele privacy. Aan het eind van de wandeling bekijken we een woning, die door zo’n woningbouwvereniging gebouwd is en het verschil is overduidelijk.  Het is niet voor niets dat in die tijd de term “arbeiderspaleisjes” vaak gebruikt werd. Degelijke en fatsoenlijke woningen met licht, lucht, water, sanitair en ruimte.

We vertrekken vanuit het meest iconische complex “het Schip” gebouwd door de socialistische woningbouwvereniging “Eigen Haard” (architect Michel de Klerk). Het woonblok is ongelooflijk rijk gedecoreerd met complexe baksteenpatronen, dakpannen op de meest onmogelijke plaatsen, ornamenten, beeldhouwwerk, torentjes, bijzondere ramen en ga maar door. Het is werkelijk een feest voor het oog met zijn vloeiende lijnen en bijzondere baksteenspel. René de Reuver, van oorsprong Bouwkunde docent, vroeg of de rondleidster wist waarom de borstwering onder de ramen zo hoog is. Want normaal kun je zittend in een stoel uit het raam kijken. Dat is hier niet het geval: de borstwering is te hoog. Volgens René heeft de architect dat bewust gedaan, want als je zittend in een stoel niet uit het raam kunt kijken, ga je je vervelen. En als je je verveelt, pak je een boek om te gaan lezen. En zo komt de arbeider meer te weten en verheft hij zich. Waar of niet; het is een mooie anekdote.

Pal er tegenover ligt het complex van de protestantse vereniging. Streng en statig is het, maar zonder enige versiering en de voordeuren uitkomend op de straat, terwijl bij de andere complexen alles gegroepeerd is rond grote binnentuinen. Hier speelden de kinderen vrijuit en de moeders konden ze vanuit de woningen in de gaten houden. We wandelen door naar een ander prachtig complex, de Zaanhof, gebouwd door de wat liberalere socialistische vereniging “het Westen” (architect Herman Walenkamp). Door zijn witte topgevels en lommerrijke binnentuin waan je jezelf in het Mediterrane zeegebied. Via de noordgrens van het gebied, de Spaarndammerdijk, wandelen we naar het Zaandammerplein dat omgeven wordt door gemeentelijke wooncomplexen (architect  K.P.C. De Bazel).  Via het Spaarndammercarré, 4 woningblokken speciaal gebouwd voor de arbeiders van de Westergasfabriek, komen we uit bij het Postkantoor. Het gebouwtje is nog in de oorspronkelijke staat. Voor architect De Klerk was dit kantoor van groot belang: de arbeiders konden hier hun verdiende geld ophalen in plaats van, zoals toen gewoon was, in de kroeg. Ook hiermee kon hij bijdragen aan een beter lot van de arbeidersklasse. Leuk detail voor ons gepensioneerden: er was zelfs een loket voor  pensioenbetalingen.

Aan het eind van de rondleiding bezoeken we nog een modelwoning in het complex “het Schip”. Wat een verschil met het startpunt van de rondleiding: de krotwoning. Nu een kleine 3-kamer woning met keuken en toilet in een degelijk gebouwd wooncomplex en dat voor een acceptabele huurprijs. Met recht kun je zeggen dat rond 1920 een enorme sprong voorwaarts is gedaan op het gebied van huisvesting.

Ter afsluiting van de middag hebben we de vaste collectie van het museum bekeken en natuurlijk nog een drankje genomen. En zo kwam er rond 16.00 uur een einde aan deze boeiende en leerzame middag.

Huub Oostendorp

Fietstocht Gooi en Vechtstreek

23 augustus 2022

Het is ditmaal Gert Wenning en zijn vrouw die ons meenemen op een door hen uitgezette fietstocht. Met z’n twaalven trekken we erop uit op een stralende dag met nauwelijks wind; een fantastische fietsdag.

De tocht blijkt er één vol afwisseling te zijn. Historische en pittoreske plaatsen: Muiderslot, Muiden. Naarden Vesting, Weesp, maar ook prachtige landschappen zoals het IJmeer, De Bussumerheide, de prachtige plassen van Ankeveen, de Spiegelplas en langs de schilderachtige Vecht. Zelf vind ik het leuk door de statige, lommerrijke lanen van Bussum te fietsen.

Onderweg hebben  we zowel koffie gedronken als de lunch gebruikt op een mooi terras aan het water.

Kortom het is een luisterrijke dag geweest en we bedanken Gert en zijn vrouw. De volgende route wordt verzorgd door Aad Damiaans; ik heb begrepen dat hij een deel van de Waterlinie route bij Hoofddorp wil fietsen. Ik kijk er nu al naar uit.

Huub Oostendorp

Het idee voor een excursie rond de noord-Zuidlijn ontstond in 2018 toen we met de metro reisden van het centraal Station naar het Rijksmuseum (de excursie over de architect van deze gebouwen: Cuypers). Kort nadien verkocht een neef van me zijn woning in de Amsterdamse Pijp voor een astronomisch bedrag en een kennis betrok voor veel geld een appartement in ‘booming’ Amsterdam Noord. Beiden refereerden aan de nieuwe metrolijn die voor een geweldige oppepper voor de stad had gezorgd. Zo kwam het idee voor de excursie: de Noord-Zuidlijn en de impact ervan op de stad Amsterdam tot stand. Over de gids voor deze excursie hoefde ik geen twee seconden na te denken: Suzanne Roelofs. We vonden haar al steengoed bij die excursie over Cuypers en toen ik haar benaderde met dit nieuwe idee was ze direct enthousiast. Direct droeg ze bouwstenen aan om de excursie inhoud te geven en toen………… kwam Corona en bleef het idee anderhalf jaar op de plank liggen.

Eindelijk is er nu weer veel mogelijk, zodat we nu de eerste excursie in het hopelijk post-corona tijdperk kunnen houden. Gelukkig blijkt een groot aantal leden, 23 deelnemers in totaal, mee te willen gaan en dus is het op 21 september zover.

Voor mij persoonlijk is het ook nog bijzonder; 46 jaar gelden was ik actief betrokken bij het verzet tegen de eerste metrolijn van Amsterdam tijdens de zogenaamde Nieuwmarktrellen. Bij de aanleg van de eerste lijn wilde men een groot aantal goede woningen (vooral in het Nieuwmarktgebied) slopen om de bouw van de metro mogelijk te maken. Bovendien moest er ook nog een vierbaans autoweg door de Nieuwmarktbuurt komen. Resultaat: er is veel in de historische binnenstad gesloopt, maar verdere metroplannen zijn afgeblazen en de autoweg is er nooit gekomen. Nu bij aanleg van de Noord-Zuidlijn via een tunnelboring een lijn is aangelegd is er nauwelijks verzet geweest of het moest zijn tegen de hoge kosten (later tegen de verzakking van woningen aan de Vijzelgracht). Ik kon dus met onbekommerd gemoed aan de excursie deelnemen.

Om 10.00 uur verzamelen we ons in het Alab gebouw in Amsterdam Noord. Het Alab behoort samen met het Adam gebouw en de voormalige kantine tot de drie overgebleven gebouwen van het voormalige Shellcomplex pal aan de overkant van het IJ achter het Centraal Station. Daar verrijst verder op het terrein, dat Overhoeks genoemd wordt, een complete woonwijk. Tientallen appartementen gebouwen, de een nog fraaier dan de andere, zijn of worden er gebouwd. Suzanne maakt met ons een wandeling door het gebied. En zoals we van haar gewend zijn: ze weet alles van de gebouwen, de architecten, hun inspiratiebronnen, de gebruikte materialen, de hoeveelheid appartementen per gebouw, hun huur- of koopprijs en noem maar op. Heerlijk in het zonnetje wandelen we door het oeverpark (met daarin een iepenaboretum waarin tientallen verschillende soorten iepen staan) langs het IJ , met een fantastisch uitzicht op het water en de stad aan de overzijde, naar het meest iconische gebouw van het gebied: Eye, het filmmuseum. Ik vind het een prachtig gebouw, vanuit iedere hoek ziet het er weer anders uit.

Rond 12.00 uur nemen we de pont naar het C.S. om van daaruit de reis met de metro voort te zetten naar Zuid. Onderweg stappen we uit op station Rokin om een rondje met de roltrappen van beneden naar boven en terug te maken. Waarom? Tussen de roltrappen zijn grote vitrines gemaakt met daarin duizenden archeologische voorwerpen die men tijdens de aanleg van de lijn heeft gevonden.

Omstreeks 12.30 uur komen we aan op Zuid. Wat een drukte!!!! We arriveren tijdens de lunchpauze en duizenden werknemers van de giga-kantoren in het gebied genieten in hun pauze van het mooie weer. We wandelen eerst naar de noordzijde van het station naar het World Trade Centre, dat momenteel drastisch wordt gerenoveerd. Op de begane grond staat een maquette die de ontwikkeling van de Zuidas duidelijk laat zien: de huidige bebouwing en de geplande bouwwerken worden aangegeven en bovendien zie je dat het tracé van de A10 en het spoor ondergronds gaat. Ook het station Zuid gaat ondergronds. Voordat we het gebied verder verkennen krijgen we eerst lunchpauze. Over eetgelegenheden hebben we hier niet te klagen. De zogenaamde plinten van al die hoogbouw zijn volgestouwd met allerlei eetgelegenheden., waar het op deze zonnige dag stampdruk is.

De Zuidas is uitgegroeid tot het internationaal georiënteerd zakendistrict van Amsterdam met spectaculaire hoogbouw. Het gebied ligt ideaal: dicht bij de binnenstad, vlakbij Schiphol, naast het grootste congrescentrum van de stad, de RAI, uitstekende verbindingen, bijvoorbeeld met de havens van Rotterdam en twee grote kenniscentra naast de deur: de Hogeschool van Amsterdam en de Vrije Universiteit.

De bouw van de hoofdkantoren van de ING en de ABN-AMRO (in het contract met de Gemeente Amsterdam is bedongen dat hun toren de hoogste van het gebied moet blijven: over apen op de rots gesproken) vormen de start van een spectaculaire ontwikkeling. Talloze internationale bedrijven zijn hier inmiddels gevestigd. Opvallend is dat de gemeente Amsterdam internationaal gerenommeerde architecten heeft uitgenodigd om een gebouw te realiseren, waarin dan later een bedrijf in gehuisvest wordt. Het gebied is verdeeld in verschillende wijken en wij hebben na de lunchpauze een wandeling gemaakt door het hart van het gebied: de wijken Mahler en Gershwin.

Het ene na het andere spectaculaire gebouw krijgen we te zien. En Suzanne weet over ieder gebouw het een en ander te vertellen. Wie is de architect, wat had de architect voor ogen,, wat inspireerde hem (van de zeilen van een schip tot het silhouet van een passagiersschip, van de Amsterdamse school tot de steentjes van Dudok)? We wandelen eerst door de wijk Mahler, waar alle grote kantoren gevestigd zijn en vervolgens door Gershwin waar de grote woontorens staan. Koopprijzen rond de 10.000 Euro de vierkante meter.

Het meest spectaculaire gebouw bewaart Suzanne voor het laatst. Het gebouw Valley is in aanbouw en ziet er werkelijk futuristisch uit: op elkaar gestapelde en verschuivende blokken, die samen grote woontorens vormen. Deels zijn ze bekleed met glasplaten die de omgeving weerkaatsen. De bedoeling is dat er straks op de balkons hoge beplanting komt, zodat er als het ware een verticaal park ontstaat. Geweldig. Het gebouw was zelfs al op de tekentafel al iconisch, zo bijzonder, dat de gemeente Amsterdam vermoedde dat het een groot speculatieobject zou worden. Vandaar dat de gemeente heeft besloten dat er uitsluitend sociale huurwoningen in komen. En de architect: Heyligers Design, je weet wel van de Markthal in Rotterdam.

Rond 15.45 uur komt er aan deze excursie een einde. Suzanne bedankt en ik weet zeker dat de deelnemers volgend jaar graag weer een keer met je op stap willen gaan. Je gaf zelf al een suggestie: het NDSM-terrein in Amsterdam Noord. Ik ga het proberen op de agenda te krijgen.

Huub Oostendorp

Haarlem: Rondvaart en St. Bavo

Een boottochtje en een rondleiding met oud collega’s die na hun pensionering boeiende bezigheden hebben gevonden als rondvaartkapitein, als stadsgids of gids van de St. Bavo. Ze namen ons mee in hun enthousiasme.

Rondvaart

Ernst Huitzing verwelkomde ons aan boord van een open sloep, zette een audiotour aan en voegde zelf informatie toe. Om dat keurig synchroon te laten lopen was soms best lastig, ook door commentaar en vragen. Er was namelijk nogal wat kennis en nieuwsgierigheid aan boord. Maar we  genoten van wat we hoorden en zagen, want wat is Haarlem interessant qua bebouwing en geschiedenis.  Veel hoogtepunten zoals de Bavo Koepelkathedraal van Joseph Cuypers waren goed te zien vanaf het water. De hele rondvaart was mooi. We gingen dan ook voldaan van boord.

Stadswandeling

Er was een spontaan intermezzo met een stadswandeling langs mooie hofjes, gildehuizen en brouwerijen. Sluip-door-kruip-door gingen we naar het mooiste hofje van Europa, waar we ons stil  hielden, slechts de vogels hoorden. Vervolgens langs Letters van Johan Enschede, over pleintjes, langs kerken en door de rosse buurt richting de Grote Markt.

Rondleiding St. Bavo

De lunch was voor bijpraten en voor onze gidsen om de rondleiding in de St. Bavo nog op te frissen. Emmy Meijer en haar collega-gids wisten veel van het gebouw, de historie, de oplossingen bij bouwproblemen, de gewelven en het orgel. Maar ook van kunst en geloof, van aardse zaken zoals verhalen rond knekels en grafplaten. Ze kenden allerlei mythes rond geloofsvoorstellingen maar ook rond profane zaken. Intussen konden wij de St. Bavo in ons opnemen. Het was Saenredam in het echt. Wat een mooie kerk.

Het was een heerlijke dag.

Ria Waal,

N.B. De lunch was om herinneringen op te halen. Met enkele oud collega’s van de Wenckebach mts gingen we tijdens de lunch terug naar Andere Tijden. We hadden het over vieringen, leerlingen, schoolfeesten, bier en baarden. Zo leuk om bijzonderheden op te halen. Er kon veel in andere tijden constateerden we.

Novavita naar het Dolhuys

Op vrijdag 29 april hebben vijftien Novavitalisten een uiterst boeiend bezoek gebracht aan het welbekende Dolhuys in Haarlem, tegenwoordig opererend onder de naam Museum van de Geest.

Deze nieuwe  naam doet het onlangs ingrijpend gerenoveerde museum alle eer aan. Onder de bezielende begeleiding van gids René van de Sande, ooit werkzaam als creatief begeleider in Psychiatrisch Centrum Duin en Bos in Castricum*, verkenden wij de verschillende, soms heel verrassende ruimten van het eeuwenoude gebouw. Ooit buiten de stadpoorten gelegen bood dit Dolhuys, voor die tijd, een veilige opvang voor de mensen die buiten de normale maatschappij leefden. Dat tegen betaling van een centje de “brave” burgers hen vervolgens mochten aangapen en zo een vermakelijk uurtje beleefden, was een bijkomstigheidje…  Uitgebreid vertelde René de geschiedenis van de opvang; de verschillende methoden die toegepast werden ter bevordering van (mogelijk?) herstel konden wij, met de kennis van nu,  met de nodige reserve  bekijken. Schedelmeting en  gloeiend-heetwaterbaden waren slechts kleine terzijdes in de soms wel heel drastische aanpak. Na een uitstekende koffie-met-punt genoten te hebben in de zonnige serre, konden wij met de  audio-toer op ons gemak de zalen nogmaals doordwalen. Een héél geslaagde ochtend, kortom, die zeer zeker uitnodigde voor een verdiepend vervolg.

@H